သရဝဏ္ (ျပည္) ၊ ေစာင့္ၾကည့္ဂ်ာနယ္ ႏွင့္ ရဲရင့္သစၥာ ၏ သစၥာ (၃)

သရဝဏ္ (ျပည္) ၊ ေစာင့္ၾကည့္ဂ်ာနယ္ ႏွင့္ ရဲရင့္သစၥာ ၏ သစၥာ (၃)

၁၀။ သရဝဏ္ (ျပည္) - အာရပ္တို႔ အာဖဂန္ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ၿပီး အစၥလာမ္၀ါဒ ကို
သယ္ေဆာင္လာဖို႔ စစ္ေရးျဖင့္ က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာေသာအခါ အာဖဂန္ေဒသခံ
 ေတာင္ေပၚသားတို႔သည္၎တို႔၏ ပိုက္နက္နယ္ေျမကို လက္နက္စြဲကိုင္ကာ ခုခံကာကြယ္
ခ့ဲၾကေပသည္။

ရဲရင့္သစၥာ - အာရပ္ေတြ ဟာ အာဖဂန္ ကို တိုက္ခိုက္ခဲ့ တာ အစၥလာမ္ဝါဒ ကို စစ္ေရးနဲ႕ျဖန္႕ ခ်ီဖို႕ျဖစ္ေၾကာင္း သရဝဏ္ (ျပည္) က ေရးသားျပီး အစၥလာမ္ဘာသာကို ထိုးႏွက္ထားပါတယ္။ အာရပ္ေတြက အာဖဂန္ ကို ဝင္မတိုက္ခင္ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ကတည္း က အဲဒီ ေဒသ ကို ပါရွန္းေတြ
ထံ က မစီဒိုနီယားဘုရင္  မဟာအလက္ဇႏၵား က တိုက္ခိုက္ သိမ္းပိုက္ခဲ့ျပီး၊ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဂရိေတြ
အုပ္စိုး၊ တာ႕ခ္ေတြ ဝင္တိုက္၊ ကူရွန္ ေတြ ဝင္တိုက္ မင္းဆက္ေတြ တည္ေထာင္ခဲ့ျပီး ေအဒီ ၅ ရာစု
နဲ႕ ၆ရာစုေတြ မွာ Hephthalite (ေခၚ) ဟန္ျဖဴ (White Huns)  လူမ်ိဳးေတြ ဝင္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေဒသ ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ျပီးကူရွန္မင္းဆက္ကို တည္ေထာင္ခဲ့သူ ကူရွန္
 ေတြ ဟာ မဟာယန ဗုဒၶဘာသာဝင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ (ကိုးကား-Encyclopaedia Britannica, entries : Balkh, Hun, Kushan Dynasty ၊ A Brief History of Afghanistan Shaista Wahab and Barry Youngerman, University of Nebraska at Omaha, 2010)

အာဖဂန္ နစၥတန္ မွာ အျမစ္တြယ္ခဲ့တဲ့ ဗုဒၶဘာသာ ဟာ ေထရဝါဒ ဗုဒၶ ဘာသာလုံးဝ မဟုတ္ပါဘူး။ ေထရဝါဒီ ေတြ က အဓမၼဝါဒလို႕သမုတ္ထားတဲ့ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္းသာ
အာဖဂန္ နစၥတန္ မွာ အျမစ္တြယ္ ခဲ့တာ ျဖစ္ေၾကာင္းေဒါက္တာ Dr. Alexander Berzin
က သူ႕ရဲ့ Historical Sketch of Buddhism and Islam in Afghanistan မွာ ေရးသားထားပါတယ္။ တာလီဘန္ ေတြ က ၂၀၀၁ မွာ ဖ်က္စီးခဲ့တဲ့ ဗာမီယန္ ရုပ္ပြါးေတာ္ ဟာ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း ကေန
ထပ္ျပီး ခြဲထြက္ခဲ့တဲ့ ေလာကုတၱရ ဝါဒီ ေတြ က ထုလုပ္ကိုးကြယ္ခဲ့တာျဖစ္ ေၾကာင္းလည္းအထက္ပါ သုေတသနစာတမ္း မွာေရးသားထားပါေသးတယ္။ ေအဒီ ၅၁၅ မွာ ဟန္ျဖဴ (White Huns) လူမ်ိဳး
ဘုရင္ Mihirakula က ဗုဒၶဘာသာ ကို ဖိႏွိပ္ခဲ့ျပီးဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေတြ ကို ဖ်က္ဆီး၊ ဘုန္းၾကီး အေျမာက္အမ်ားကို သတ္ျဖတ္ခဲ့ေၾကာင္းလည္းေရးသားထားပါတယ္။ ဒါေတြ ဟာ အာရပ္ေတြ အာဖဂန္ေဒသထဲဝင္မလာခင္ အေျခအေနေတြပါ။


မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာဝင္ တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ေဒါက္တာ Alexander Berzin ရဲ့ အထက္ပါသုေတသန
စာတမ္း http://www.berzinarchives.com/web/en/archives/study/history_buddhism/buddhism_central_asia/history_afghanistan_buddhism.htm lကို ေသခ်ာေလ့လာၾကည့္
လိုက္ရင္ အာရပ္ ေတြ ဟာ အာဖဂန္ နစၥတန္ ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ၿပီး အစၥလာမ္၀ါဒကို သယ္ေဆာင္
လာဖို႔ စစ္ေရးနဲ႕ က်ဴးေက်ာ္ဝင္ေရာက္လာတာ လုံးဝ မဟုတ္ေၾကာင္း အလြန္ထင္ရွားလာပါလိမ့္မယ္။ အာရပ္မြတ္စ္လင္မ္ ေတြ ဟာအာဖဂန္နစၥတန္ မွာ ဗုဒၶဘာသာ ကို တိုက္ခိုက္ခဲ့တာမဟုတ္ေၾကာင္း အေထာက္အထားေတြ အေနနဲ႕ သမိုင္းက်မ္းေတြ ကို ကိုးကားျပႏိုင္ ပါေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခု မျပေသးပဲ သိမ္းထားခ်င္ပါတယ္။ ေနာက္ေနာင္လိုအပ္လာတဲ့ အခါ အသုံးျပဳဖို႕ပါ။ အစၥလာမ္ ဘာသာ
ကို စစ္ေရးနဲ႕ျဖန္႕ခဲ့တယ္ဆိုတဲ့အေရးအသား က မြတ္စ္လင္မ္ တစ္ဦး အတြက္တင္ မက အစၥလာမ္
ဘာသာ က်မ္းစာေတြ ကို အစြဲကင္းကင္း ျဖဴျဖဴစင္စင္နဲ႕ ေလ့လာ ဖူးသူပညာရွင္တိုင္းအတြက္ ဟာသ သဖြယ္သာျဖစ္ေနပါလိမ့္မယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုရင္

ကုရ္အာန္က်မ္း ၂း၂၅၆ မွာ -

"ေျဖာင့္မတ္မွန္ကန္ေသာ (အစၥလာမ္သာသနာေတာ္၏) တရားလမ္းစဥ္ သည္ 
မမွန္ကန္ေသာ လမ္းစဥ္ႏွင့္(သိသိသာသာ) ရွင္းလင္းထင္ရွားစြာ ကြဲျပားျခားနား လ်က္ရွိေနျပီျဖစ္ေပရာ (မည္သူတစ္ဦး တစ္ေယာက္ကိုမွ် အစၥလာမ္)သာသနာေတာ္
တြင္း၌ (ဝင္ေရာက္ရန္အတြက္) အတင္းအဓမၼ အႏိုင္အထက္ အလ်င္းမျပဳရ။" 

၁၁။ သရဝဏ္ (ျပည္) - အာရပ္မ်ားသည္ ေဒသခံမ်ားကို အစၥလာမ္ ကိုးကြယ္သူမ်ား ျဖစ္ေစရန္ အတင္းအက်ပ္ ဘာသာေျပာင္းေစရန္ ႀကံေဆာင္မွဳမွာ ကနဦးတြင္ အာဖဂန္ေတာင္ေပၚသားမ်ား
၏ အဆက္မျပတ္ အျပင္းအထန္ ခုခံေတာ္ လွန္မွဳေၾကာင့္ မေအာင္ျမင္ခ့ဲေပ။


ရဲရင့္သစၥာ - အထက္ပါ စာသားေတြ ကေတာ့ Wiki: Islamic conquest of Afghanistan entry ထဲက စာတစ္ေၾကာင္း ကို သရဝဏ္(ျပည္) က မိမိစိတ္ေတြးထင္ရာ စကားလုံးေတြတမင္တကာ ထည့္သြင္းျပီးဘာသာျပန္ထားျခင္းပါဘဲ။ Wiki မွာေရးထားတဲ့ မူရင္းစာသားေတြ က ေအာက္မွာပါ။

"The Arabs were unable to succeed in converting the population of that area because of constant revolts from the mountain tribes."

အထက္ပါစာပိုဒ္ မွာ "အစၥလာမ္ ကိုးကြယ္သူမ်ား ျဖစ္ေစရန္ အတင္းအက်ပ္" ဆိုတဲ့ စကားလုံးေတြ
လုံးဝ မပါရွိပါ။ သရဝဏ္ (ျပည္) ရဲ့ တမင္တကာလိမ္လည္လုပ္ၾကံေရးသားထားမႈ ျဖစ္ေၾကာင္း
ပရိသတ္တို႕ေလ့လာၾကပါ။

၁၂။ သရဝဏ္ (ျပည္) -  ေအဒီ ၈၇၀ တြင္မူ ယေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္ဟုေခၚတြင္ေနေသာ  ေနရာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ကို ရာကြတ္ဘင္လာသီဆာဖာ ဆိုသူက တိုက္ခိုက္ေအာင္ျမင္ခ့ဲၿပီး၊ အစၥလာမ္၀ါဒကို စစ္ေရးျဖင့္ တုိးခ်ဲ႔ႏိုင္ခ့ဲသည္။
 
ရဲရင့္သစၥာ - အဲဒီ စာပိုဒ္မွာပါတဲ့ Yaʿqūb ibn Layth al-Ṣaffār ဆိုသူဟာ Saffarid မင္းဆက္ကိုတည္ေထာင္ခဲ့သူပါ။ အဲဒီလူ ဟာ အာရပ္လုံးဝ မဟုတ္ပါဘူး။ ပါရွန္းလူမ်ိဳးသာျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ လူ ဟာ ဓားျပ တစ္ဦးျဖစ္ျပီး ကိုယ္ပိုင္စစ္ တပ္ ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့သူ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေအဒီ ၈၇၈ မွာ
သူဟာ ဘဂၢဒတ္ ျမိဳ႕မွာ နန္းစိုက္တဲ့ မြတ္စ္လင္မ္ Caliph ကို စစ္တိုက္ဖို႕ေတာင္ စစ္ခ်ီခဲ့ေပမယ့္ မေအာင္ျမင္ခဲ့ေၾကာင္း Encyclopaedia Britannica, Yaʿqūb ibn Layth al-Ṣaffār entry မွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ သရဝဏ္ (ျပည္) က Wiki: Islamic conquest of Afghanistan entry
ထဲက idea ကို ယူျပီး မိမိဘာသာလုပ္ၾကံထားတဲ့ စကားလုံးေတြထည့္သြင္းေရးထားတာျဖစ္ပါတယ္။
မူရင္း Wiki ထဲ က စာသားေတြ ကို ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။

"The fanatic founder of this dynasty, the coppersmith’s apprentice Yaqub ibn
Layth Saffari, came forth from his capital at Zaranj in 870 and marched through
Bost, Kandahar, Ghazni, Kabul, Bamyan, Balkh and Herat, conquering in the
name of Islam"

အဲဒီစာပိုဒ္မွာ ယာကြတ္ ကို "The fanatic" လို႕သုံးႏွုန္းထားျပီး၊ သူ ဟာ အစၥလာမ္ အမည္ကို
အသုံးျပဳျပီး ဘို႕စ္၊ ကန္ဒဟရ္၊ ကဘူးလ္၊ ဗာမ္ယန္၊ ဗလ္ခ္၊ ဟီရတ္ နယ္ေတြကို သိမ္းပိုက္ခဲ့
တာျဖစ္ေၾကာင္း ေရးထားတာပါ။ အဲဒီ စာပိုဒ္မွာ "အစၥလာမ္၀ါဒကို စစ္ေရးျဖင့္ တုိးခ်ဲ႔ႏိုင္ခ့ဲသည္"
ဆိုလိုတဲ့ အေရးအသားလုံးဝ မပါရွိပါ။

အာဖဂန္ ကို အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တဲ့ မြတ္စ္လင္မ္ ဘုရင္ အခ်ိဳ႕ဟာ အျခားဘာသာဝင္ေတြ ကို ႏွိပ္ကြပ္
တာေတြ ၊ အာဏာစက္ နဲ႕ ဘာသာေျပာင္းေအာင္ လုပ္ခဲ့တာေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အစၥလာမ္
ဘာသာ က အဲဒီလို လုပ္ဖို႕ သင္ၾကားထားလို႕ လုပ္တာမ်ိဳး လုံးဝမဟုတ္ပါ။


၁၃။ သရဝဏ္ (ျပည္) - ေအဒီ ၉၉၈ ႏွင့္ ၁၀၃၀ ၾကားတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ခ့ဲေသာ တူရကီမင္းဆက္
စူလတန္ မိုဟာမက္သည္ အိႏိၵယႏိုင္ငံကို ၁၇ ႀကိမ္ခန္႔ ၀င္ေရာက္ တုိက္ခိုက္ခ့ဲၿပီး အိႏိၵယႏွင့္ အာဖဂန္နစၥတန္ တြင္ လူအစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ အစၥလာမ္ဘာသာသို႔ အတင္းအဓမၼ ေျပာင္းလဲ
၀င္ေရာက္ေစခ့ဲသည္။

ရဲရင့္သစၥာ - ေအဒီ ၉၉၈ ႏွင့္ ၁၀၃၀ ၾကားတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ခ့ဲေသာ တူရကီမင္း ဟာ စူလ္တန္
မဟ္မူဒ္ဂဇ္နီပါ။ စူလ္တန္ မိုဟာမက္ မဟုတ္ပါ။ စူလ္တန္မဟ္မူဒ္ဂဇ္နီ (ေအဒီ ၉၇၁-၁၀၃၀)
ဟာ မူလက အာဖဂန္အိႏၵိယ နယ္စပ္မွာရွိတဲ့ ရွိအိုက္ ေတြကို စစ္ျပဳခဲ့ရုံမက၊အိႏၵိယမွာရွိတဲ့
ဟိႏၵဴ ဘုရင္ေတြကို လည္း က်ဴးေက်ာ္တိုက္ခိုက္ခဲ့သူျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ့မူလ စစ္ဆင္ေရးဟာ အိစ္မာအိလီရွိအိုက္ ေတြကိုဦး တည္ခဲ့ျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ အိႏၵိယက ဟိႏၵဴရွာဟီဘုရင္ေတြ
နဲ႕ နယ္ပယ္ေတြကို တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါ တယ္။ သူဟာ ဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္းေတြကိုလည္းတိုက္ခိုက္
လုယက္ဖ်က္စီးခဲ့ပါေသးတယ္။ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္တစ္ခ်ိဳ႕ကို ဖ်က္စီးခဲ့တာလည္းဟုတ္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္စူလ္တန္မဟ္မူဒ္ တိုက္ခိုက္ခဲ့တဲ့ ဥဒၵိယန (ဩရစၥ) ဟာ တႏၲရဝါဒျဖန္႕ခ်ီရာ ဗဟိုဌာန
 ျဖစ္ခဲ့ေပမဲ့ စည္ပင္ထြန္းကားတဲ့ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္းမ်ား မရွိခဲ့ေၾကာင္း Harvard
University က ေဒါက္တာဘြဲ့ရထားတဲ့မဟာယနဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ ေဒါက္တာ အလက္ဇႏၵား
ဘာဇင္န္ က သူ႕ရဲ့ The Historical Interaction between the Buddhist and Islamic Cultures
before the Mongol Empire, (၂၀၀၆)၊ The Ghaznavid Campaign in Gandhara and Northwestern India ေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ ေရးသားထားပါတယ္။ အဲဒီဘုရင္ဟာ ရွိအိုက္ နဲ႕
ဘူယစ္ဒ္ေတြ (Buyid) အေပၚ အဓိကထား တိုက္ခိုက္ခဲ့ျပီး၊ အစပိုင္းမွာဟိႏၵဴေတြကိုလည္းတိုက္ခိုက္
ခဲ့ေပမဲ့၊ ဗုဒၶဘာသာအေပၚမွာ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႕ က်ဴးလြန္ခဲ့ျခင္းမရွိပါဘူး။ ဒါ့အျပင္သူ႕ ေခတ္မွာ လူအခ်ိဳ႕ကေဂါတမဗုဒၶကို တမန္ေတာ္ တစ္ပါးအျဖစ္ မွတ္ယူခဲ့ၾကေၾကာင္း၊ ပါရွန္း သမိုင္းပညာ
ရွင္ၾကီး အလ္ဗိ႐ူနီ ကဗုဒၶဘာသာဘက္ကို အေကာင္းျမင္ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ေၾကာင္း ဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ ေဒါက္တာအလက္ဇႏၵားဘာဇင္န္ ရဲ့ အထက္ေဖာ္ျပပါ မွတ္တမ္း မွာေရး
သားထားပါေသးတယ္။  ဒါဟာ သမိုင္းအမွန္ပါ။ ႐ိုးသားျဖဴစင္တဲ့ လူသားမွန္ရင္ သမိုင္း အမွန္ကို
လက္ခံရဲ ရုံမက၊ က်န္လူသားေတြေရွ႕လည္း မွန္မွန္ကန္ကန္ ခ်ျပတတ္ ရပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္က အာဖဂန္ဘုရင္စူလ္တန္မဟ္မူဒ္ ရဲ့မင္းဆက္ေတြဟာ ဗုဒၶဘာသာ အေပၚ
ဖိႏွိပ္မႈ ေတြမရွိခဲ့ေၾကာင္း၊ Nava Vihara (ေနာင္ဝ္ဗဟာရ္) မွာရွိတဲ့ ဗုဒၶဘာ သာနံရံ ေဆးေရး
ပန္းခ်ီ အႏုပညာ လက္ရာေတြ နဲ႕ အာဖဂန္အလယ္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ ဗာမီယန္ဗုဒၶ ရုပ္ပြါးေတာ္ၾကီးေတြ
ကို လုံးဝထိခိုက္မႈမရွိခဲ့ ေၾကာင္း၊ Sogdia ေတာင္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္း
 ေတြဟာလည္း လႈပ္ရွား အသက္ဝင္စည္ပင္ထြန္းကားလွ်က္ရွိခဲ့ေၾကာင္း၊ ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ ၾကီးေက်ာင္းေတြနဲ႕မြတ္စ္လင္မ္ဗလီဝတ္ေက်ာင္းေတြဟာ ေဘးခ်င္းယွဥ္လွ်က္ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ
တည္ရွိခဲ့ေၾကာင္းအထက္ပါ ဗုဒၶဘာသာ ပညာရွင္ ေဒါက္တာအလက္ဇႏၵားဘာဇင္န္ ကေရးသား
ထားပါတယ္။

 သရဝဏ္ (ျပည္) ၊ ေစာင့္ၾကည့္ဂ်ာနယ္ ႏွင့္  ရဲရင့္သစၥာ ၏ သစၥာ (၂) ဖတ္ရန္။

ဆက္ရန္-သရဝဏ္ (ျပည္) ၊ ေစာင့္ၾကည့္ဂ်ာနယ္ ႏွင့္  ရဲရင့္သစၥာ ၏ သစၥာ (၄)