၇။ သရဝဏ္ (ျပည္) - ေဘာ္လ္ကာေဒသသည္ ေဇာ႐ိုး၀ါဒ Zoroaster (အီရန္ႏိုင္ငံ
တြင္ စတင္ခ့ဲေသာ ဘုရားသခင္ဘက္ေတာ္သားမ်ားသည္ မိစာၦ၀ါဒီမ်ားကို အဆက္
မျပတ္ တိုက္ခုိက္သုတ္သင္ေရး၀ါဒ)၏ မူလ ဘူတ စတင္ေမြးဖြားရာ ေနရာျဖစ္ေနသည္။
ရဲရင့္သစၥာ - သရဝဏ္ (ျပည္) က Dr. Sripali Vaiamon ရဲ့ Buddhist History of
Afghanistan and South India ေဆာင္းပါးကို ဘုရားေဟာတမွ် လုံးဝ ဥႆံုမ်က္စိ
မွိတ္ ယုံၾကည္ထား ပုံရပါတယ္။ အဲဒီ ေဆာင္းပါးမွာ Balka လို႕ေရးထားတိုင္း သရဝဏ္
(ျပည္) က ေဘာ္လ္ကာေဒသ လို႕ လိုက္ေရးထားပါတယ္။ အာဖဂန္နစၥတန္ က
အဲဒီေဒသကို Balka လို႕ မေခၚပါဘူး။ Balkh (ဗလ္ခ္) လို႕ေခၚပါတယ္။ ကမာၻ႕သမိုင္းမွာ
ေပၚထြန္းခဲ့ တဲ့ အလြန္ၾကီးက်ယ္တဲ့ သိပၸံ ဝိဇၨာ စြယ္စုံပညာရွင္ၾကီးေတြ (polymaths)
ထဲက အထင္ကရ တစ္ပါးျဖစ္တဲ့ ကုရ္အာန္က်မ္း အာဂုံေဆာင္အစၥလာမ္ဘာသာဝင္
ပညာရွင္ၾကီး အိဗ္ႏုစီနာ (လက္တင္အမည္-Avicenna) ရဲ့ဖခင္ ဟာ Balkh ျမိဳ႕သားပါ။
Balkh ျမိဳ႕ကို ဂရိလို Bactra လို႕လည္းေခၚပါတယ္။ (ကိုးကား-Avicenna His Life
and Work, Soheil M. Afnan Ph.D, George Allen and Unwin Ltd. London, 1958) ဇို႐ိုအက္စတာဝါဒဟာ "ဘုရားသခင္ဘက္ေတာ္သားမ်ားသည္ မိစာၦ၀ါဒီမ်ားကို အဆက္
မျပတ္ တိုက္ခုိက္ သုတ္သင္ေရး၀ါဒ" ျဖစ္ေၾကာင္း သရဝဏ္ (ျပည္) ဘယ္က ေလ့လာ
သိရွိထားပါသလဲ ေမးခ်င္ပါတယ္။ "Zoroaster" ဆိုတာ "Zarathustra" ဆိုတဲ့ အမည္
ကို ဥေရာပ က အသစ္တီထြင္ေခၚေဝၚထားတဲ့ အမည္ပါဘဲ။ "Zoroaster" ဘာသာ
ကိုယ္တိုင္ကလည္း သူတို႕ဘာသာကို "ဘုရားသခင္ဘက္ေတာ္သားမ်ားသည္
မိစာၦ၀ါဒီမ်ားကို အဆက္မျပတ္ တိုက္ခုိက္သုတ္သင္ေရး၀ါဒ" လို႕အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆို
သတ္မွတ္ထားတာမရွိပါ။ (ကိုးကား- The Oxford Dictionary of the World Religions,
Oxford University Press, 1997)
၈။ သရဝဏ္ (ျပည္) - တမန္ေတာ္မိုဟာမက္ ကြယ္လြန္ၿပီး ႏွစ္ ၃၀ ၾကာေသာအခါ
(ေအဒီ ၆၀၀) အာရပ္မူဆလင္မ်ားသည္ ပါ႐ွားကိုေအာင္ႏိုင္ၿပီးေနာက္ ဘက္တားရီး
ယားေဒသကို ဆက္လက္တုိက္ခိုက္ၿပီးဗုဒၶဘာသာထြန္းကားရာ ေဘာ္လ္ကာေဒသ
(Balka) သို႔ပါ ေရာက္႐ွိလာခ့ဲသည္။
ရဲရင့္သစၥာ - အာရပ္ ေတြ ပါရွားကို ေအာင္ႏိုင္ခဲ့တာ ေအဒီ ၆၀၀ မဟုတ္ပါဘူး။
တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ ကြယ္လြန္ခဲ့တာ ေအဒီ (၆၃၂) ျဖစ္ပါတယ္။ အာရပ္ေတြ ပါရွား အင္ပါယာကို ေအာင္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ခုႏွစ္ဟာ ေအဒီ ၆၅၁ ျဖစ္ပါတယ္။ (ကိုးကား-
The Oxford History of Islam, Oxford University Press, 1999)။
သရဝဏ္ (ျပည္) အေနနဲ႕စိတ္ေတြးထင္ရာေတြ မေရးသင့္ပါ။
၉။ သရဝဏ္ (ျပည္) - ၎တို႔ အုပ္စိုးၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားကို
လူခြန္ စတင္ေကာက္ခံခ့ဲသည္။ ဘုရားေက်ာင္းကန္ ေစတီ ပုထုိးမ်ားသို႔ သြားေရာက္
ဖူးေမွ်ာ္ပူေဇာ္ကန္ေတာ့သူမ်ားကိုလည္း ဘုရားဖူးခြန္မ်ား ေကာက္ခံခ့ဲသည္။
ကဘူး႐ွိ ဘုန္းေတာ္ ႀကီးေက်ာင္းမ်ားကို၀င္ေရာက္လုယက္ ဖ်က္ဆီးၾကၿပီး ဗုဒၶ႐ုပ္
ပြားေတာ္မ်ားကို ေအာင္ပြဲအထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ယူငင္သိမ္းပိုက္ၾကသည္။ နာက်ဥ္းဖြယ္ အႏိုင္က်င့္ခံရမွဳသည္ ဤမွာပင္စသည္။ ကဘူးတြင္ ဗုဒၶဘာသာသည္ တျဖည္းျဖည္း
အားနည္းလာၿပီး ေနာက္ဆံုးတြင္ အာဖဂန္နစၥတန္မွလံုး၀ေပ်ာက္ကြယ္သြားရေတာ့သည္။
ရဲရင့္သစၥာ - အာရပ္ေတြ (အုမ္ေမယာဒ္ မင္းဆက္) ဟာ Bactra (Balkh) ေဒသကို အုပ္စိုးျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာဗုဒၶဘာသာဝင္ ေတြကို သာမက၊ အစၥလာမ္ မဟုတ္တဲ့ အျခား
ဘာသာဝင္ အားလုံးကို ဂ်ိဇ္ယာ (Jizya) လို႕ေခၚတဲ့ တာဝန္ခံအခြန္ (သို႕) ကာကြယ္ေရး
အခြန္ ေကာက္ခံ ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ Jizya ဟာ ဘာသာျခားတိုင္းအေပၚ ေကာက္ခံတဲ့
အခြန္မဟုတ္ပါဘူး။ ဘာသာျခားေတြထဲမွာမွ သန္သန္မာမာ စစ္မႈထမ္းႏိုင္တဲ့ အရြယ္ေရာက္ျပီး
သား ေယာက္်ား ေတြအေပၚမွာသာေကာက္ခံတာပါ။ အမ်ိဳးသမီးေတြ၊ သက္ၾကီးရြယ္အိုေတြ၊ ကေလးသူငယ္ ေတြ မစြမ္းသူေတြ နဲ႕ ဘုန္းၾကီး ရဟန္းေတြ အေပၚလုံးဝေကာက္ခံျခင္းမရွိပါ။ မြတ္စ္လင္မ္ေတြဟာ ဇကားသ္ လို႕ ေခါတဲ့ အလႈ ကို မျဖစ္မေနေပးရသလို၊ ဘာသာျခားေတြ ကေတာ့(Jizya) ကို မျဖစ္မေနေပးရပါတယ္။ အကယ္၍ ဘာသာျခား ဟာ စစ္မႈထမ္းမယ္ဆို
ရင္ အဲဒီ Jizya ကို ေပးစရာမလိုပါ။ ဆင္းရဲလြန္းလို႕ Jizya မေပးႏိုင္တဲ့ ဘာသာျခား ကို
Jizya ကင္း လြတ္ခြင့္ ေပးပါတယ္။ (ကိုးကား- The Oxford Dictionary of the World
Religions,Oxford University Press, 1997) အာရပ္ေတြ Bactria ကို အုပ္စိုးစဥ္မွာ
ဗုဒၶဘာသာဝင္ အခ်ိဳ႕နဲ႕ ဗုဒၶဘာသာေက်ာင္းထိုင္ရဟန္း တစ္ပါး ဟာ အစၥလာမ္ ဘာသာ
ကို ကူးေျပာင္းသက္ ဝင္ ယုံၾကည္ခဲ့ၾကေၾကာင္း၊ Nava Vihara ေက်ာင္းတိုက္ၾကီး ဟာ မြတ္စ္လင္မ္အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မွာ စည္ပင္စြာ လည္ပတ္ လွ်က္ရွိေၾကာင္း ဟန္တရုတ္
လူမ်ိဳး ဘုရားဖူး Yijing (I-ching) ကိုယ္တိုင္ ေအဒီ ၆၈၀ မွာ Nava Vihara ကို ေရာက္
ရွိခဲ့ျပီး အဲဒီေက်ာင္းတိုက္ ဟာ Sarvastivada (ပါဠွိ-သဗၺတၳိဝါဒ) သင္ၾကားရာ ဗဟိုဌာေန
အျဖစ္စည္ပင္လွ်က္ရွိေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္လို႕ မဟာယန ဗုဒၶဘာသာ
ပညာရွင္သုေတသီ ေဒါက္တာ Alexander Berzin က Historical Sketch of Buddhism
and Islam in Afghanistan
http://www.berzinarchives.com/web/en/archives/study/history_buddhism/buddhism_central_asia/history_afghanistan_buddhism.html
မွာအတိအလင္း ေရးသားထားပါတယ္။ ဘုရားဖူးေတြ ကို အခြန္ေကာက္ခံတာ ကေတာ့
မဆန္းပါဘူး။ ဒီေန႕ေခတ္မွာလည္း ေဆာ္ဒီအာေရဗ် ကို ဟဂ်္ခရီးသြားတဲ့ မြတ္စ္လင္မ္
ေတြ၊ဂယာ အပါအဝင္ သံေဝဇနိယေလးဌာန ကို ဘုရားဖူးသြားတဲ့ သူေတြကိုလည္း သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေတြ က ေခါင္းစဥ္တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ ေငြေၾကးေကာက္ခံတာ ရွိပါတယ္။
အာရပ္ေတြ က ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေတြကို ဝင္ေရာက္လုယက္ဖ်က္စီးတယ္ဆိုတာေတြ၊ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားကို ေအာင္ပြဲအထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ ယူငင္သိမ္းပိုက္ၾကတယ္ဆို
တာေတြ၊ အႏိုင္က်င့္တယ္ ဆိုတာေတြ ဟာ စာေပမတတ္သမိုင္းမသိရွာသူေတြ (သို႕)
စာေပတတ္ သမိုင္းသိေသာ္လည္း၊ လိမ္တတ္ ညာတတ္ ေကာက္က်စ္တတ္တဲ့ သူေတြ ရဲ့ ေအာက္တန္းက်စြာ မဟုတ္မမွန္ ျဖန္႕ ခ်ီတဲ့ ဝါဒဆိုးရဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြသာျဖစ္ပါတယ္။
သရဝဏ္ (ျပည္) ၊ ေစာင့္ၾကည့္ဂ်ာနယ္ ႏွင့္ ရဲရင့္သစၥာ ၏ သစၥာ (၁) ဖတ္ရန္။
ဆက္ရန္-သရဝဏ္ (ျပည္) ၊ ေစာင့္ၾကည့္ဂ်ာနယ္ ႏွင့္ ရဲရင့္သစၥာ ၏ သစၥာ (၃)
